نقد و بررسی تطبیقی ترجمه‌های کارنامه اردشیر بابکان

چکیده

کارنامۀ اردشیر بابکان از متون پهلوی متأخر و شامل زندگی و چگونگی به شاهی رسیدن اردشیر بابکان است. از این کتاب دو نسخه پهلوی موجود است که از روی آن‌ها برگردان‌هایی به فارسی انجام گرفته است. نخستین ترجمۀ فارسی که در حال حاضر موجود است، توسط احمد کسروی انجام گرفته که در مجلۀ ارغوان سال 1306 به چاپ رسیده و پس از آن ترجمه‌های دیگری را بهرام فره‌وشی، صادق هدایت، محمد جواد مشکور، قاسم هاشمی‌نژاد و مهری باقری انجام داده‌اند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارد. در این مقاله، شش ترجمۀ مذکور ضمن مقابله با اصل متن پهلوی مورد نقد قرارگرفته و برخی تفاوت‌های آن‌ها با متن اصلی و با یکدیگر بررسی شده‌است. نتیجۀ بررسی این است که به علت شباهت حروف پهلوی به یکدیگر در مواردی، واژه‌ها قابل تشخیص نبوده و مترجم بنا به برداشت خود، یکی از دو صورت را برگزیده است. در مواردی نیز مترجم با کاهش و افزایش واژه‌ یا جملاتی، در متن دخل و تصرف نموده است که موجب اختلاف با متن پهلوی و با ترجمه‌های دیگر است. از سویی ترجمه‌های اولیۀ این متن، به ویژه ترجمۀ فره‌وشی، به علت وفاداری بیش از حد به متن پهلوی، قابل استفاده نیست و از ترجمه‌های متأخر، مهری باقری و هاشمی نژاد با کاربرد واژه‌های فارسی امروزی و حذف شماره‌گذاری‌های داخل متن اصلی،  کار روان‌تر و قابل پذیرشی ارائه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها: کارنامۀ اردشیر بابکان، ترجمه، متن پهلوی، امانت‌داری، دخل و تصرف.

1. مقدمه

کارنامۀ اردشیر بابکان که گویا متن اصلی آن در دست نیست، یکی از متون پهلوی است که بارها به فارسی برگردانده شده‌است. داستان زندگی اردشیر در تواریخ متعدد از جمله طبری(1351: 1/111-103). ثعالبی(1372: 473-480). نقل شده‌است. از این کتاب دو نسخه به زبان پهلوی موجود‌است که چند برگردان به فارسی از آن‌ها وجود دارد. احمد کسروی در سال 1306 ترجمۀ فارسی از آن نموده، در مجله ارمغان به چاپ رساند که بعدها همین نسخه به صورت کتاب نیز به چاپ رسید. پس از آن، صادق هدایت،  بهرام فره‌وشی، قاسم هاشمی نژاد، محمد جواد مشکور و مهری باقری ترجمه‌هایی از آن ارائه دادند. صادق هدایت در مقدمۀ ترجمۀ خود از ترجمۀ دیگری توسط خدایار دستور شهریار ایرانی در سال 1899میلادی یاد می‌کند، که نسخه‌ای نایاب‌است و به نظر صادق هدایت دارای نواقصی نیز هست و گویا مورد استفاده هدایت قرار گرفته‌است. ترجمه‌های مذکور هر یک دارای مزایا و معایبی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد.