عدالت اجتماعی از دیدگاه سنایی و نجم رازی با نگاهی به نظریه عدالت ابن خلدون

چکیده در فرهنگ ایرانی، شاه به عنوان سایه خداوند بر روی زمین، واجب الاطاعه بوده و در فرهنگ اسلامی نیز سلطان و خلیفه به عنوان جانشین پیامبران از سوی خداوند مأمور به اصلاح امور جامعه و شبانی رعیت هستند. در قرآن و متون حدیث، دادگری و عدل‌گستری از صفات مهم شاه شمرده شده و این مضمون به آثار گویندگان راه یافته است. سنایی از شاعران قرن پنجم است که در کتاب حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه ضمن نصیحت شاهان و امرا، ‌آن‌ها را به دادگری و رفتار عادلانه با رعیت فراخوانده و ‌آن‌ها از تبعات بد ستمگری بیم داده ‌است. نجم‌الدین رازی عارف قرن هفتم نیز در بخشی از کتاب مرصاد العباد، به مسألۀ عدالت پرداخته و شاه و بزرگان را برقراری عدل و قسط در جامعه تشویق نموده است. در این پژوهش به روش توصیفی –تحلیلی، نظرات این دو گوینده ایرانی در باب عدالت و نتایج آن، با نگاهی به نظریۀ عدالت ابن خلدون، به صورت تطبیقی بررسی شده و به این نتیجه رسیده ایم که نتایج عدل از دیدگاه سنایی و نجم رازی یکسان است و از دیدگاه هر دو، دوام ملک و آسایش ملت در گرو اجرای عدالت است، امّا در دیدگاه نجم رازی گرایش مذهبی بیشتری دیده می شود و نیّت عمل به دستور خداوند را مد نظر دارد و در کنار آن تبعات دنیوی آنرا نیز بیان می کند. واژگان کلیدی: سنایی، نجم رازی، عدل، عدالت، ابن خلدون.